ली क्वानले कसरी बनाए सिंगापुर ?

सिंगापुर । स्पष्ट दृष्टिकोण र थकानरहीत यात्रा, लि क्वान यूले प्राकृतिक साधन विहीन त्यो सानो टापू सिंगापुरलाई आर्थिक रुपमा विश्वकै सशक्त मुलुकका रुपमा परिवर्तन गर्न सफल भए । उनको त्यो सफल यात्रालाई आर्थिक रुपमा संसारकै जादूका रुपमा लिन सकिन्छ जुन निजी र सार्वजनिक पुँजीवादको मिश्रण थियो ।

ली उनै हुन् जसले सिंगापुरलाई संसारकै समृद्ध, आधुनिक, सशक्त र व्यवहारिक रुपमा भ्रष्टाचार मुक्त राष्ट्र त बनाए नै देशमा विदेशी लगानी पनि भित्र्याए । आर्थिक रुपमा सफल भए पनि उनीमाथि मानवअधिकारको प्रश्न भने उठिनै रह्यो ।
लि क्वान यू १६ सेप्टेम्बर १९२३ मा जन्मेका थिए । उनी चिनियाँ आप्रवासीको तेस्रो वंशका रुपमा सिंगापुरमा जन्मिएका हुन् । यूको वृत्तीविकास बेलायती प्रभाव र हजुरबुबाको मातहतमा भएको थियो ।

लीले स्कूले जीवन सिंगापुरको एउटा अंग्रेजी विद्यालयमा बिताएका थिए । तर जापानले १९४२ मा यो टापू कब्जा गरेपछि उनको पढाइ अवरुद्ध हुन पुग्यो । जापानले १९४२ देखि १९४५ सम्म सिंगापुरमा आफ्नो आधिपत्य जमाएको थियो । उनले यो समयमा जापानको प्रोपागाण्डा डिपार्टमेन्ट (प्रचार विभाग)मा काम गरेर बिताए ।

युद्ध सकिएपछि उनी लन्डन स्कूल अफ इकोनोमिक्समा पुगे त्यसपछि क्याम्ब्रिज । त्यसपछि उनले कानुनको अध्यनन गरे । बेलायतमा रहँदा उनी बिबिसी होम सर्भिसको निकै ठुलो फ्यान थिए ।

आफ्नो विद्यार्थी जीवनमा ली प्रतिबद्ध समाजवादी थिए । सिंगापुर फर्किएपछि भने उनी ट्रेड युनियनसम्बन्धि वकिल भए ।
 
प्रधानमन्त्री
१९५४ मा ली सिंगापुरको पिपल्स एक्सन पार्टी (पिएपी) का पहिलो महासचिव भए त्यसपछि उनी यो पदमा ४० वर्षसम्म आसिन रहे । पिएपीले १९५९ मा सिंगापुरको चुनावमा बहुमत सिट जित्न सफल भयो । त्यसपछि यो राज्य बेलायती शासनबाट मुक्त भयो भने आफ्नै राज्य चल्न थाल्यो ।

लीले १९६३ मा मलेशियासँग देशलाई एकीकरण गराए तर यो छोटो समयका लागि मात्रै टिक्यो । विचार समूहको लडाईं  र जातीय समूहबीचको युद्धले यो एकता लामो समयसम्म टिक्न सकेन र यो एकता फेरि 'स्वतन्त्रता' मा परिणत भयो ।

यो निर्णय लीका लागि निकै महत्वपूर्ण थियो । तर उनले बेलायती साम्राज्यको इतिहास बोकेको मुलुकलाई नयाँ दिशामा अगाडि बढाए । उनले यसलाई 'एउटा पीडाको आन्दोलन' को संज्ञा दिए । मलेशियासँग व्यापारिक र सैन्य सम्बन्ध कायम थियो नै, बेलायत प्रेरित लीले सिंगापुरलाई जोगाएनन् मात्रै त्यो टापूको भाग्य नै बदलिदिए । लीले सिंगापुरमा ठुलो सुधारको कार्यक्रम सुरु गरे । उनले सिंगापुर परिवर्तनको खाका नै तयार गरे ।

कठोर सजाय
राजनीतिक नियन्त्रण कायम गर्न उनले समाजका हरेक पक्षलाई काबूमा नै राखे । उनले संसारकै नियमन भित्र बाँधिएको शहरको रुपमा अगाडि बढाए । उनले केही शहरमा विदेशी मिडिया र पब्लिकेशनलाई रोक लगाइदिए भने केही पत्रकार पक्राउ पनि परे ।

'प्रेस र अभिव्यक्ति स्वतन्त्रता सिंगापुरको राष्ट्रिय स्वार्थ, एकता र समृद्धि भन्दा माथि हुन सक्दैन,' लीले भन्ने गरेका थिए । उनले पत्रिकाहरुले विदेशीको स्वार्थमा काम गर्ने गरेको प्रमाणित नै गरिदिएका थिए ।

लीले जहिले पनि मुलुक विकासका लागि स्वतन्त्रताका केही मुद्दा त्याग्नु पर्ने बताउँदै आएका थिए । गैर वामपन्थवादको विपरीत वामपन्थ भएको भन्दै उनले पश्चिमाहरुले भन्ने गरे अनुसारको खुला अर्थतन्त्र लागु नहुने पनि बताउँदै आएका थिए ।

यद्यपि केही आलोचकहरुले भने संसदमा भएको बलियो पकडले नै उनलाई काममा अगाडि बढ्न सहयोग पुगेको बताउने गरेका छन् । यसले पनि उनलाई मानिसहरुको भावना दबाउन सहयोग पुगेको उनीहरुको तर्क छ । उनी प्रतिबद्ध गैर वामपन्थी थिए । जसले वामपन्थी शैलीको शासन व्यवस्था कायम गर्न पनि अस्वीकार गरे । १९६० देखि १९८० को बीचमा सिंगापुरको प्रतिव्यक्ति आय १५ गुणाले बढेको थियो ।
 
जनसंख्या नियन्त्रण
लीको एउटै उद्देश्य इजरायलको जस्तै बहुराष्ट्रिय कम्पनीहरु भित्र्याउने थियो । उनले चीनसँगको सम्बन्ध विस्तार र मजबुतीको महत्व पनि राम्रैसँग बुझेका थिए । यसलाई उनको चिनियाँ मित्र डेङ जिआओपिङसँगको सम्बन्धले पनि थप सहज तुल्यायो ।

डेङले १९७८ मा सिंगापुर भ्रमण गरेका थिए । उनले आर्थिक नीतिबारे लीलाई केही कुरा बाँडेका थिए जसबाट प्रभावित भइ लीले पनि डेङकै मोडल अपनाए । उनले लो-कष्ट हाउजिङ र औद्योगिकरण सुरुवात गरे ।

लीले सिंगापुरमा तीव्र रुपमा बढिरहेको जनसंख्या नियन्त्रणका लागि पनि कदमहरु चाले । उनले परिवार नियोजनका अभियानहरु नै चलाए । करमा कडाइ गर्न थाले र दुई भन्दा धेरै सन्तान हुनेलाई जरिवाना पनि गर्न थाले । उनले महिलाहरुलाई ढाल विवाह गर्न पनि प्रोत्साहन गरे जसबाट जनसंख्या नियन्त्रणमा सहयोग पुग्ने थियो ।
 
औद्योगिक शक्ति
सन् १९८५ को जनवरीमा उनले आफ्नो मन्त्रिमण्डलमा हेरफेर गरे जसमा युवा र प्राविधिकहरु धेरै थिए । चुनावमा ठुलो बिजय हात पारेर काम गर्दा पनि आर्थिक रुपमा देश अझै सही बाटोमा गइनसकेको उनको ठहर थियो ।

ली १९९० मा सत्ताबाट बाहिरिए । लगातार सातवटा चुनाव जितेर काम गरेपछि उनी बाहिरिएका थिए । उनी संसारमै लामो समयसम्म प्रधानमन्त्रीका रुपमा काम गर्ने व्यक्ति हुन् ।

उनको समयमा सिंगापुर विकासशील राष्ट्रबाट संसारकै शक्तिशाली औद्योगिक राष्ट्र र एसियाकै 'पावर' का रुपमा अगाडि बढ्यो ।

उनी जीवनको अन्तिमसम्म सक्रिय राजनीतिमा रहिरहे । उनले सिंगापुरका विभिन्न भागमा चेतनामुलक अभियानहरु पनि चलाइरहे ।

जीवनको अन्तिम क्षणमा उनले सफल सिंगापुर पाए तर त्यतिनै बेला जीवन भने गुमाइसकेका थिए । बिबिसीबाट